Οι επιστολές του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου προς την Διακόνισσα Ολυμπιάδα

Η συνολική ιστορική παρουσία της μορφής του αγίου Ιωάννου του  Χρυσοστόμου στην  υπερχιλιετή πορεία του Βυζαντίου αφ’ ενός και στην μακραίωνη παράδοση της Ορθό- δοξης Εκκλησίας αφ’ ετέρου, αποτελεί κεφάλαιο μέγιστης σημασίας με πολύτιμες προεκτάσεις στη σύγχρονη εποχή μας. Ιδιαιτέρως όμως η τελευταία περίοδος της ζωής του, η οποία ταυτίζεται με άδικες διώξεις, με μανιώδεις κατατρεγμούς, με αντικανονική εκθρόνιση, με εκκλησιαστικά γεγονότα απίστευτης αγριότητας, με συνθήκες απάνθρωπου εξορισμού και με μαρτυρική κατάληξη, σίγουρα χαρακτηρίζεται ως μελανή σελίδα της βυζαντινής ιστορίας. Διότι επικρατούντες τότε πολιτειακοί και εκκλησιαστικοί παράγοντες ήσαν οι άμεσοι δράστες μίας ατελείωτης σειράς αποφάσεων και πράξεων κατά του αγίου χρυσορρήμονος ιεράρχου και αρχιεπισκόπου της Κωνσταντινουπόλεως. Οι υπάρχουσες ιστορικές πηγές δεν αφήνουν καμία αμφιβολία για την τραγικότητα της περιόδου εκείνης.

Η παρούσα μελέτη εντρύφησε στην ομάδα των διασωθεισών 17 επιστολών του εξορίστου ιεράρχου από διάφορες περιοχές της Μικράς Ασίας προς την αγία διακόνισσα και πνευματική του θυγατέρα, την Ολυμπιάδα, στην Βασιλεύουσα. Η προσέγγιση των επιστολών έγινε κατά πρώτο λόγο σε επίπεδο γραμματολογικό, επεκτάθηκε στην ιστορική τους συμβολή ως προς την άντληση πληροφοριών για πρόσωπα, συνθήκες και γεγονότα  της  εποχής  και  επικεντρώθηκε  κυρίως  στη θεολογική και ποιμαντική ανάλυση του περιεχομένου τους.

 

Εάν όλη η προηγούμενη βιωτή και οι δράσεις του Χρυσοστόμου έχουν κεφαλαιοποιηθεί σε πολύτιμη και πολύτομη συλλογή λόγων, ομιλιών και ερμηνευτικών έργων του, η περίοδος της εξορίας του εμπλούτισε την Χρυσοστομική εργογραφία με τις επιστολές του, των οποίων κορωνίδα από- τελούν οι προς την Ολυμπιάδα αποσταλείσες.

Στο πρώτο αυτό συμπέρασμα αβίαστα καταλήγει κάθε αναγνώστης και  περισσότερο κάθε  μελετητής αυτής της επιστολογραφίας. Η προσέγγιση της ιεραρχικής του μορφής αποκτά μία αμεσότητα, η οποία κορυφώνεται στις προσωπικές περιγραφές των κακουχιών, των μέχρι θανάτου απειλών, των απογοητεύσεων, αλλά και της θεόθεν παρηγορίας με την εμφάνιση και παρουσία προσώπων πιστών αγαπημένων, συμπα- ραστατών στις  τραγικές περιπέτειες της  εξορίας του. Εξαίρεται η μεγάλη ενισχυτική σημασία των λαμβανομένων επιστολών και  των  ειδήσεων για  την  αντοχή ενάρετων κληρικών και του πληρώματος της Εκκλησίας στις συνεχείς διώξεις των εχθρών του.

Στον πνευματικό αυτό αγώνα η μορφή της αγίας Ολυμπιάδος δεσπόζει. Ύμνοι συντίθενται από την γραφίδα του ιερού Χρυσοστόμου για το πλήθος των αρετών της, οι οποίες την κοσμούσαν σε όλη της τη ζωή. Οι αλλεπάλληλες όμως διώξεις και κυρίως οι απογοητεύσεις, σε συνάρτηση με τη σωματική απουσία του πνευματικού της πατέρα, προκαλούσαν συνεχείς προσβολές στην ψυχική της κατάσταση. Ο άγιος Ιωάννης διείδε σε όλα αυτά τά δεινά την μανιώδη επίθεση του πονηρού να της επιβάλει την αθυμία ως έσχατη κατάπτωση ψυχής. Προκειμένου λοιπόν να αντιμετωπισθεί αυτός ο κατά τον Χρυσόστομο μέγιστος κίνδυνος για κάθε πιστό και αγωνιζόμενο χριστιανό, επιστράτευσε στο σύνολο σχεδόν των επιστολών του πλήθος επιχειρημάτων και αγιογραφικών αναφορών με απαράμιλλη δεξιοτεχνία λόγου και με θεοφώτιστη ερμηνευτική ανάλυση για να πολεμήσει την αθυμία. Με τον τρόπο αυτό παρέδωσε σε όλες τις κατοπινές γενεές των χριστιανών ένα άριστα εξοπλισμένο οπλοστάσιο για την αντιμετώπιση αυτού του είδους των πονηρών πειρασμών. Η ποιμαντική της Εκκλησίας έκτοτε διαθέτει και αντλεί μέσα από τις συγκεκριμένες επιστολές θεραπευτικούς και ενισχυτικούς τρόπους προσέγγισης των ταλαιπωρημένων ψυχών με ισχυρότερο όπλο, κατά τον μαρτυρικό ιεράρχη, την αρετή της υπομονής. Για το λόγο αυτό κυριαρχούν στα κείμενά του οι αναφορές σε πρόσωπα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, τα οποία μεταξύ των άλλων αρετών τους  είχαν πρωτεύουσα στη ζωή τους τη δύναμη της υπομονής, που προσείλκυσε άμεσα και δυναμικά την ενισχύουσα χάρη του Θεού.

Ο ιερός Χρυσόστομος ιδιαιτέρως τονίζει τη συνάφεια της ψυχικής καταστάσης προς τη σωματική υγεία και την άλληλεπίδραση σώματος και ψυχής στην πορεία των πνευματικών αγώνων. Η θεραπευτική προσέγγιση απαιτεί τη λήψη μέτρων και προς τις δύο κατευθύνσεις προκειμένου να αποκατασταθεί πλήρως η πνευματική ισορροπία και η απρόσκοπτη συνέχιση της ζωής κάθε πιστού.

Η προσωπική προσέγγιση του προβλήματος της αθυμίας που αντιμετώπιζε η Ολυμπιάς, σηματοδοτεί τη μεγάλη σημα- σία της προσωπικής ποιμαντικής μέριμνας κάθε πνευματικού πατρός στην ανάλογη ψυχική κατάσταση των τέκνων του. Απαιτείται εξατομίκευση κατά περίπτωσιν καί διακριτική, επιλεκτική χρήση των θεραπευτικών και καθαρτικών μέσων, τα οποία εν πρώτοις διά του λόγου καλείται να εφαρμόσει ο πνευματικός  ποιμήν  για  κάθε  δοκιμαζόμενο  αρνίο  της ποίμνης του Χριστού.

Ο προσωπικός χαρακτήρας των επιστολών του Χρυσοστόμου προς  την  Ολυμπιάς  δεν  σήμαινε  σε  καμία  περίπτωση αδιαφορία για το σύνολο των πιστών και της Εκκλησίας. Ο επιστολικός λόγος του σαφώς διαχέεται κατ’ αρχήν στήν μοναχική αδελφότητα, της οποίας την πνευματική καθοδήγηση είχε η αγία διακόνισσα, και εν συνεχείᾳ σε όλους τους πιστούς, που εξακολουθούσαν επί σειράν ετών να μένουν πιστοί στον άγιο αρχιεπίσκοπό τους, να υφίστανται σκληρές διώξεις και να αναμένουν την τελική δικαίωση. Η μέριμνα του Χρυσοστόμου επεκτεινόταν και στην όλη εκκλησιαστική κατάσταση εκείνης της περιόδου. Σε συνδυασμό με τίς διασωθείσες επιστολές του και προς άλλα πρόσωπα αποκα- λύπτεται το διαρκές του ενδιαφέρον καί ο προσωπικός του πόνος  ψυχής  για  την  αποκατάσταση  της  τρωθείσας ομαλότητας, καί της κανονικότητας. στο σώμα της Εκκλησίας του Χριστού.

Η εν μέσω διαρκών πειρασμών και θλίψεων πορεία κάθε πιστού χριστιανού, αλλά και της Εκκλησίας μας, προσδίδουν στις συγκεκριμένες επιστολές του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου προς την Διακόνισσα Ολυμπιάς μιά διαχρονική αξία καί μία αναμφισβήτητη επικαιρότητα, καθώς συμβάλλουν τά μέγιστα στην επίτευξη χάριτι Θεού της σωτηρίας και της αιώνιας Βασιλείας των ουρανών.

π. ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ ΣΑΪΝΙΔΗ

Οι επιστολές του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου προς την Διακόνισσα Ολυμπιάδα Ιστορικά –Προσωπογραφικά - Ποιμαντικά

Μεταπτυχιακή Εργασία που υποβλήθηκε στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής

του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Τομέας Αγίας Γραφής και Πατερικής Γραμματείας

Σύμβουλος Καθηγητής πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης

Η ηλεκτρονική επεξεργασία  επιμέλεια και μορφοποίηση  κειμένου  και εικόνων έγινε από τον Ν.Β.Β

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο , για μη εμπορικούς σκοπούς με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο

©ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

 http://www.alavastron.net/